Όπως στην καθημερινή ζωή των ατόμων έτσι και στη στενή διαπροσωπική σχέση, κάθε ανθρώπινη πράξη δημιουργεί ανταμοιβές και κόστη. Βασιζόμενοι σε αυτή την αρχή οι θεωρητικοί των διαπροσωπικών σχέσεων ανέπτυξαν τη Θεωρία της Κοινωνικής Ανταλλαγής. Όπως υποστηρίζει η θεωρία, τα άτομα ζυγίζουν νοητά τα κόστη και τα οφέλη που συνδέονται με την αλληλεπίδραση των μελών της σχέσης. Η ερωτική σχέση συνεχίζεται όταν τα μέλη ανακαλύπτουν ότι τα οφέλη είναι μεγαλύτερα από τα κόστη και όταν αντιλαμβάνονται ότι σε εναλλακτικές περιπτώσεις, σε μια άλλη δηλαδή σχέση ή στη μη εμπλοκή τους σε κάποια άλλη ερωτική σχέση, τα οφέλη θα ήταν λιγότερα.
Σε αντίθεση με τα παραπάνω, η Θεωρία της Ισοτιμίας υποστηρίζει ότι τα άτομα δεν επιχειρούν απλά να αυξήσουν τις προσωπικές απολαβές και να μειώσουν τα κόστη τους. Σημαντικός παράγοντας θεωρείται το κίνητρο των μελών να διατηρούν την ισοτιμία στη σχέση τους. Έτσι, στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις η ισοτιμία προκύπτει από την αντίληψη του ατόμου ότι αυτά που προσφέρει στη σχέση του, δηλαδή τα κόστη, αλλά και αυτά που απολαμβάνει, δηλαδή τα οφέλη, είναι ανάλογα με τα αντίστοιχα κόστη και οφέλη του συντρόφου του. Σχηματικά μπορούμε να το αναπαραστήσουμε με κλάσμα:
Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη η σχέση είναι ισότιμη όταν η αναλογία αντιληπτών συνεισφορών προς απολαβές είναι ίση για τους δύο συντρόφους και ανισότιμη όταν η αναλογία αυτή είναι άνιση. Στην περίπτωση ανισοτιμίας ο σύντροφος του οποίου τα κόστη είναι μεγαλύτερα από τα οφέλη ονομάζεται «υποωφελημένος», ενώ αντίθετα ο σύντροφος του οποίου τα οφέλη είναι μεγαλύτερα από τα κόστη ονομάζεται «υπερωφελημένος».
Σχετικά με τις ανισότιμες σχέσεις η Θεωρία της Ισοτιμίας υποστηρίζει και άλλες δύο βασικές προτάσεις. Πρώτον, ότι τα άτομα που συμμετέχουν σε σχέσεις ανισοτιμίας βιώνουν συναισθήματα σύγχυσης και θλίψης (και τα υπερωφελημένα και τα υποωφελημένα) και συγκεκριμένα ότι όσο μεγαλώνει η ανισοτιμία τόσο αυξάνονται και τα δυσάρεστα αυτά συναισθήματα (χαρακτηριστικά αναφέρονται: ενοχή και ντροπή για τον υπερωφελημένο, θυμός ή ταπείνωση για τον υποωφελημένο). Σε ένα δεύτερο επίπεδο, εφόσον διαπιστωθεί ανισοτιμία σε μια σχέση τα άτομα επιχειρούν να μειώσουν τη θλίψη που βιώνουν επαναφέροντας την ισοτιμία, είτε την πραγματική είτε την ψυχολογική.
Ποια είναι όμως εκείνα τα αγαθά που ανταλλάσσονται μεταξύ των συντρόφων; Ο κατάλογος είναι ιδιαίτερα μακροσκελής γι’ αυτό θα αναφερθούν κάποια ενδεικτικά: αγάπη, χρήματα, υλικά αγαθά, υπηρεσίες, κοινωνική θέση, γόητρο. Γενικότερα, εμπίπτουν σε τέσσερα πεδία, (α) προσωπικές δεξιότητες, (β) συναισθηματικές ανάγκες και ανησυχίες, (γ) καθημερινές μέριμνες ζωής, (δ) ευκαιρίες που το άτομο κερδίζει χάρη στη σχέση και στερείται εξαιτίας της.
